انواع روش های زهکشی+ دلایل ضرورت زهکشی

مسلما شما هم جمله معروف «آب مایه حیات است» را شنیده اید. این جمله به ارزش بالای آب برای بقای انسان و سلامتی اوست اما شاید تصویر خرابی های ناشی از سیلاب ها کمی با مایه حیات بودن آب تناقض داشته باشد. امروزه به کمک تکنولوژی های مدرنی نظیر الیاف ژئوتکستایل می توان جلوی خسارت های سیلاب را گرفت اما همچنان سیل یکی از خسارت آفرین ترین بلایای طبیعی برای بشر به شمار می رود.

در حقیقت، می توان اینطور گفت که آب تا زمانی که ویرانی به بار نیاورد، مایه حیات است وگرنه می تواند مشکلات زیادی ایجاد کند. تنها سیلاب های شدید نیستند که برای انسان خسارت به بار می آورند بلکه عبور جریان آب از زمین های کشاورزی نیز عامل خسارت های زیادی می باشد. آسیب به محصولات کشاورزی و کاهش کیفیت خاک تنها بخشی از این خسارت ها به شمار می روند.

ایجاد سیلاب در مناطق نزدیک به ارتفاعات یک موضوع ناگزیر است. در مناطق مسطح هم هر از گاهی سیل های شدید خسارت به بار می آورند. حال سوال این است که آیا روشی برای جلوگیری از تجمع خسارت آفرین آب وجود دارد؟

خوشبختانه پاسخ مثبت است. امروزه به کمک روش هایی که به زهکشی معروف هستند می توان آبی که در یک نقطه جمع می شود و خسارت به بار می آورد را از زمین ها خارج کرد. در این مقاله، قصد داریم به معرفی انواع روش های زهکشی بپردازیم و شما را با معنای این واژه و راه های انجام آن آشنا کنیم. پس اگر قصد دارید در این باره اطلاعاتی کسب کنید، تا انتها با ما همراه باشید.

زهکشی چیست؟

زهکشی عبارت است از عملیات خارج نمودن آب اضافی از زمین های کشاورزی یا ساختمان های مسکونی. از آنجا که تجمع آب در یک نقطه یا حرکت حجم بالای آب روی زمین برای بسیاری از ساختمان ها و زمین ها مضر است، به کمک روش های موسوم به زهکشی می توان جلوی این آسیب ها را گرفت.

زهکشی روش نوین و مربوط به سال های اخیر نیست. روش های مدیریت منابع آبی و حفاظت از سرمایه های انسانی در برابر آب به 9000 سال پیش برمیگردد. زمانی که مردم بین النهرین به کمک شاخ و برگ درختان توانستند ساز و کاری برای مراقبت از زمین های کشاورزی خود در برابر جریان سریع و ویرانگر آب پیدا کنند. زهکشی هم مانند هر عملیات دیگری در طی هزاران سال دستخوش تغییرات زیادی شده است. تکنولوژی توانسته به کمک الیاف ژئوسنتتیک و روش های مختلف دیگر، کارآمدی و سهولت زهکشی زمین ها را افزایش دهد.

چرا زهکشی ضرورت دارد؟

اگر زهکشی انجام نشود، آب برای مدت طولانی روی سطح زمین باقی می ماند. در این صورت، خسارت های گوناگونی به بار می آید. در زمین های کشاورزی فرسایش خاک رخ می دهد و لایه های باارزش خاک که مملو از مواد آلی هستند به وسیله آب شسته می شوند. در محیط ساختمان هم آب می تواند مصالح ساختمانی را تضعیف کند یا منجر به نم زدگی دیوارها شود. به همین دلیل است که زهکشی یک اقدام ضروری محسوب می شود. در قسمت های بعدی به معرفی انواع روش های زهکشی خواهیم پرداخت.

روش های زهکشی

به طور کلی، روش های زهکشی را می توان به دو دسته روش های زهکشی سطحی و روش های زهکشی زیرسطحی تقسیم بندی کرد. روش های سطحی، روش هایی هستند که آب موجود در سطح خیابان یا پشت بام منزل را از محل تخلیه می کنند. روش های زیرسطحی اما روش هایی محسوب می شوند که آب از زیر زمین هم تخلیه شده و با راهکارهایی، آب از جایی پایین تر از سطح زمین به خارج از محل مورد نظر منتقل می شود.

روش های سطحی را به صورت روزمره در جای جای منازل و معابر مشاهده می کنیم. برخی از این روش ها عبارت اند از:

ناودان

ناودان یک ساختار زهکشی است که آب حاصل از بارش باران یا نشتی کولر آبی را از سطح پشت بام به سطح زمین منتقل می کند. این وسیله یک راهکار بسیار ساده برای جلوگیری از ماندن آب روی پشت بام است و جلوی نم کشیدن دیوارها را می گیرد.

جوی آب

برای معابر کوچک شهری، راه آب هایی وسط معبر یا در طرفین آن تاسیس می شود تا آب اضافی سطح را جمع آوری و به پایین دست انتقال دهد.

مسیل های شهری

در بسیاری از شهرها برای حرکت سیلاب از یک مسیر پیش بینی شده و بی خطر، کانال هایی به نام مسیل احداث می شود. مسیل دارای عمق، طول و عرض زیادیست و می تواند حجم زیاد آب ناشی از یک سیل را بدون تخریب و آبگرفتگی معابر، به خارج از شهر منتقل کند.

در مقابل، روش های زیرسطحی معمولا به سادگی قابل رویت نیستند زیرا پایین تر از سطح زمین قرار دارند و اغلب به وسیله خاک یا مصالح ساختمانی پوشیده شده اند. مبنای روش های زیرسطحی را می توان لوله گذاری دانست. لوله ها آب را از زمین کشاورزی یا محیط ساختمان به خارج از محیط مدنظر انتقال می دهند. پرکاربردترین روش های زهکشی زیرسطحی عبارت اند از:

زهکشی فرانسوی

یکی از روش های معمول زهکشی زیرسطحی که هم در کشاورزی و هم در ساختمان سازی اجرا می شود، روش فرانسوی است. در این روش، سطح یک لوله طویل را سوراخ می کنند و لوله را با شیب بندی مناسب، از سطح زمین به خارج از ساختمان هدایت می کنند. لوله به وسیله سنگریزه ها پوشانده می شود تا آب بتواند با حرکت از بین سنگریزه ها، خود را به لوله رسانده، از سوراخ ها وارد لوله شده و به خارج از فضای ساختمان یا زمین منتقل شود.

زهکشی لانه موشی

از دیگر انواع کاربردی زهکشی در کشاورزی، زهکشی لانه موشی است. روش کار به این صورت است که یک سازه تونل مانند که ساختار مخروطی دارد، درون خاک حفر می شود و آب را به خارج از زمین منتقل می کند. این نوع زهکشی می تواند آب را با کمترین تماس با خاک، از زمین خارج کند. به این ترتیب، مواد مغذی و آلی موجود در خاک حفظ می شوند و خاک قابلیت های کشاورزی خود را از دست نمی دهد.

زهکشی چاه

یک روش دیگر برای زهکشی زمین های کشاورزی، حفر چاه های متعدد برای انتقال آب به لایه های زیرین و کم ارزش تر خاک است. با افزایش تعداد چاه ها، اثر زهکشی بیشتر خواهد شد. آب جمع شده در این چاه ها به وسیله پمپ های مکش خارج می شوند تا چاه مجددا ظرفیت خروج آب را پیدا کند.

زهکشی حائل

این روش زمانی کاربرد دارد که قرار باشد آب از یک زمین به زمین کناری منتقل شود. در این روش، آب به وسیله لوله هایی که به صورت افقی در مرز میان دو قطعه زمین واقع شده اند، زمین کشاورزی را ترک کرده و به زمین همسایه می ریزد.

با توجه به اینکه مبنای همه این روش ها، استفاده از لوله است، ممکن است این سوال برای شما هم پیش بیاید که چطور از ورود خاک یا زباله های کوچک به این لوله ها جلوگیری می شود؟ پاسخ یک نوع فناوری جدید به نام الیاف ژئوتکستایل است. ژئوتکستایل مانند یک فیلتر روی ورودی های لوله کشیده می شود و خاک، زباله ها و هر نوع ماده دیگری به جز آب را از ورود به لوله منع می کنند. استفاده از لایه های ژئوتکستایل عمر خطوط لوله زهکشی را چند برابر می کند و از گرفتگی لوله ها جلوگیری به عمل می آورد. به همین دلیل است که ژئوتکستایل را یک عضو بسیار تاثیرگذار در سیستم های زهکشی می دانند.

جمع بندی

زهکشی، عملیاتی است که آب اضافه موجود در یک زمین ساختمانی یا کشاورزی را به یک مکان دیگر منتقل می کند. این روش ها به دو دسته سطحی و زیرسطحی تقسیم می شوند. زهکشی سطحی به وسیله جوب آب یا ناودان انجام می شود و زهکشی زیرسطحی را لوله ها انجام می دهند. با توجه به این که در روش های زیرسطحی، امکان ورود خاک یا زباله های مختلف به لوله وجود دارد، معمولا ورودی لوله به وسیله یک لایه از الیاف ژئوتکستایل پوشانده می شود تا جلوی ورود مواد غیر از آب به لوله گرفته شود.